Waarom haal ik dit aan? Omdat de Salon des Refusés het landschap van de kunstwereld voorgoed veranderde. Er kwam steeds meer aandacht voor werken die afweken van de normen en standaarden die de Salon had gesteld. Neem Manet. In zijn werken zaten veel symbolische elementen, die gezien werden als aanstootgevend. Dit is goed te zien bij bijvoorbeeld “Le déjeuner sur l’herbe”, waarin een naakte vrouw, zittend in een park met twee volledig geklede mannen, sensueel naar de kijker staart. De vrouw is niet een godin of een mythologisch figuur, maar een gewone vrouw. Het schilderij lijkt direct geïnspireerd te zijn door Titiaan’s “Pastoraal Concert’, maar het klassieke element werd gemengd met het realistische hedendaagse beeld van de mens. 

 

Er was geen verklaring voor waarom de vrouw naakt naast geklede mannen zat, er werd geen godin of nimf of historisch figuur afgebeeld, waardoor er geen mythologische kwaliteit in het werk meer te vinden was. En dat kon natuurlijk niet. Het was provocatief en daardoor natuurlijk meteen ook aanstootgevend, vooral in een tijd waar het ongebruikelijk was om meer dan je enkels te laten zien. Professor John House van het Courtauld Institut stelt, dat het “Overduidelijk compleet immoreel was voor een moderne vrouw [uit die tijd] om naakt naast twee volledig geklede mannen te zitten. Riviergoden en nimfen et cetera, dat was allemaal prima, maar niet mensen die absoluut, overduidelijk en expliciet hedendaags gekleed waren.” (Byrne Media Correspondent, 2004). Twee jaar later werd een ander controversieel schilderij, Olympia, wel geaccepteerd in de Salon, met nog veel meer klachten als gevolg. De vrouw in het schilderij, hetzelfde model als in Dejeuner (Victorine Meurend), ligt op een bed, naakt en suggestief, niet geïdealiseerd. Hij had het toen niet door, maar Manet opende de deur voor hen die rond 1900 deze trend zouden doorzetten en een einde zouden maken aan deze tradities. 

 

Maar nog meer dan Manet wordt Gustave Courbet eigenlijk gezien als de vader van deze Franse kunst-revolutie. In een brief aan zijn ouders schreef Courbet “Als ik stop met controversieel zijn, stop ik met belangrijk zijn.” En controversieel en belangrijk was hij zeker. Hij was de leider van de realisten, een stroming die academische conventies afwees en meer wilde spelen met de werkelijkheid. Zijn werk was rond 1850 eigenlijk niets meer dan die onopgemaakte werkelijkheid: Prostituees, arbeiders, begrafenissen en executies. Dit werk was geïnspireerd door Nederlandse meesters, die na de Reformatie het leven in hun directe omgeving waren gaan schilderen. Rembrandt is hier een goed voorbeeld van. In Frankrijk was dit echter nog ‘not done’.